Mahmut Tuncer’in “Bakkal amca, bakkal amca” diye başlayan meşhur şarkısı vardır. Bakkal amcalar bizim çocukluğumuzda hep önemli yeri olmuştur. Benim büyüdüğüm mahallede bakkal “Panço Bülent” var idi ve kendisi eski futbolcu idi. Panço Bülent, futbol ve birçok farklı hikaye bizlere anlatırdı. Biz de bakkaldan gofret, sakız, çekirdek, kraker ve meşrubat alıp bu hikayeleri bakkalın önünde dinlerdik. Ayrıca sokakta gülle (bilye) ve gazoz kapakları ile oynardık. Yan apartmanın altında da bakkal vardı. Balkondan seslenir iple sepet sarkıtıp alışveriş yapardık. Sonra hiper marketler açılmaya başlandı, daha sonra da mahalle arasında zincir marketler açıldı ve sonunda da her köşe başında zincir market oldu. Bu marketler ölçek ekonomisinden faydalanarak büyük miktarlarda mal alımı yapmaları nedeni ile bakkallardan daha düşük fiyatlarda ve uzun vadeler ile mal alabilmektedir. Bakkalların ve küçük esnafın bu zincir marketlerle rekabet etme şansı bu nedenle yoktur.
On yedi günlük kısıtlama günlerinde Pazar günler zincir marketler kapalı olacaktır ve sadece diğer küçük esnaf açık olacaktır. Bu çok doğru bir karardır. ABD tüketimin merkezi olan bir ülkedir ve bu ülkede zincir marketler yirmi dört saat açıktır. Fakat Avrupa’da ülkelerde farklı açılış ve kapanış saatleri olmakla birlikte, çoğu Avrupa ülkesinde Pazar günleri marketler, alışveriş merkezleri hatta dükkanların çoğu kapalıdır. Almanya, İspanya, İtalya, Fransa, Belçika, Danimarka, Polonya, Portekiz, Yunanistan, Lüksemburg ve Malta’da dükkanların geneli Pazar günleri kapalıdır. Almanya ve İtalya gibi bazı ülkelerde sadece bazı turistik bölgelerde dükkanlar açıktır. Lüksemburg’da çok sınırlı yer açıktır. Diğer Avrupa ülkelerinde de Pazar günü, dükkanlar geç açılır ve erken kapanır. Bu uzun kısıtlama döneminde yapılan uygulama küçük esnafın korunması için kesinlikle sürekli hale getirilmelidir. Pazar günleri zincir marketler ve alışveriş merkezleri kapalı olmalıdır. Zincir marketler ve alışveriş merkezlerinde çalışanlara izinler genellikle hafta içi bir gün verilmektedir. Pazar günü eğer bu yerler kapalı olur ise çalışanlar da aileleri ile güzel bir Pazar geçirebilirler. Bazı şehirlerde aileler, çocukları ile alışveriş merkezlerinde Pazar gezmesi yapmaktadırlar. Bu aileler de Pazar günü kültürel, sosyal faaliyette bulunabilir, parklarda vakit geçirebilirler. Pazar günü yapılacak bu kapatma sadece ekonomik olarak küçük esnafa katkı sağlamayacak, aynı zamanda toplumsal olarak da fayda sağlayacaktır. Ayrıca Avrupa’da Pazar günleri hariç diğer günlerde zincir market, alışveriş merkezi ve çoğu dükkanın saat 18.00, 19.00 ve 20.00 gibi kapanış saatleri olduğunu görüyoruz. Dükkanların kapalı olduğu dönemler için Avrupa ülkelerinin bazılarında yirmi dört saat açık, acil ihtiyaçların karşılanabileceği küçük marketler vardır. Turistik bölgeler ve yaz dönemi hariç olmak üzere Pazar günü hariç diğer günlerde zincir market ve alışveriş merkezleri saat 21.00’da kapanmalıdır.
On yedi günlük kısıtlama dönemimde zincir marketler ile ilgili tartışılan başka bir konuda bu marketlerde satılan ürün çeşitliliğidir. Çünkü beyaz eşya, mobilya, kırtasiye gibi sektörler kısıtlama döneminde kapalı iken zincir marketler bu ürünleri de satmaktadır. Haksız bir uygulama olan bu sistemi, bazı illerde zincir marketlere bu ürünleri satma yasağı konulması ile çözülmeye çalışılmıştır. ABD’de zincir marketler Türkiye’de de olduğu gibi farklı sektördeki ürünleri de satabilmektedirler. Ama Avrupa’da genellikle bu ürünler zincir marketler tarafından satılmamaktadır. Türkiye’de de bu konu tekrar değerlendirilmelidir.
Ticaret Bakanlığı’nın bir kanun tasarısı olduğu basına yansımıştı. Fakat bu tasarı ile bir gelişme olmadı. Tasarı da yönetmeliğin çıktığı tarihten sonra uygulanacak şu aşağıdaki önemli maddeler var idi:
- Zincir marketler yalnızca nüfusu 2 binden fazla olan belediye sınırları içinde açılabilecek. Nüfusu 2-5 bin olan belediye sınırları içinde, farklı kişi veya şirketlere ait olmak kaydıyla en fazla iki zincir market olabilecek. 5 bin kişiden sonraki her 5 bin kişi başına, en fazla bir zincir market açılışına izin verilecek.
- Turizm alanlarının dışında, köy statüsündeyken mahalle olarak ilçe belediyesine katılan yerleşim yerlerinde zincir market açılamayacak.
- Bakkal, büfe ve market gibi işletmelerle arasında kapıdan kapıya en az 200 metre mesafe bulunacak. Sokaklarda açılacak zincir marketlerin toplam brüt işyeri alanı 200 metrekareyi geçemeyecek. Aynı sokakta aynı kişi veya şirkete ait birden fazla zincir market açılamayacak. Aynı bulvar ya da caddede ise aynı kişi veya şirket adına zincir market açılmasında ise en az 2 km mesafe şartı aranacak.
Ayrıca mevcut kazanılmış hakkı olan firmaları korumak açısından tasarıda “Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla işyeri açma ve çalışma ruhsatı bulunan zincir marketler ile yapı ruhsatı bulunan AVM'ler hakkında, yönetmelik hükümleri uygulanmayacak.” ifadesi de yer almaktadır. Yani yukarıdaki kurallar tasarıya göre bundan sonra açılacak olan zincir marketler için geçerli olacaktır.
Tabii Türkiye’de hizmet kalitesi açısından önemli zincir marketler vardır. Yeni bir düzenleme yapılır iken amaç bu marketleri zor durumda bırakmak olmamalıdır. Çünkü bu marketler de ciddi yatırım yapmakta ve istihdam yaratmaktadırlar. Tarafların önerilerinin alınması ile bu sorun bir an önce çözülmeli ve herkesin memnun olacağı sağlıklı ve doğru bir sistemin oluşturulmalıdır. Küçük esnaf da hizmet kalitesini artırmalı ve çağın gerektirdiklerini yakalamalıdır. Yoksa korumacı tedbirlerin uygulamaya geçirilmesine rağmen yaşamlarını sürdürmeleri mümkün olmaz.