29 Ekim 1923 Cumhuriyet ilan edilmiştir. Mustafa Kemal ve arkadaşları yüklendikleri yükün ne kadar büyük olduğunu biliyorlardı. Cumhuriyetin ilk Günü 30 Ekim 1923 sabahı Mustafa Kemal ATATÜRK; Başbakan İsmet İnönü'ye mektup yazar, “Bize, geri, borçlu, bir vatan miras kaldı. Yoksul ve esir ülkelere örnek olacağız. Kaderin bizim kuşağımıza yüklediği bir görev bu. Özgür bir toplum oluşturmak zorundayız. Çağdaşlaşmak, bu ideali gerçekleştirmek zorundayız. Bu görevin ağırlığını ve onurunu seninle paylaşmak istedim. Allah yardımcımız olsun.”
Bu durumdaki bir ülkeyi Mustafa Kemal vizyonu sayesinde sadece on yıl içinde bilim dünyasının çekim merkezi haline gelir. Almanya'nın Nazi zulmünden kaçan Alman profesörler Türkiye Cumhuriyetine sığınırlar.
Henüz Cumhuriyet kurulmamış yıl 1921 Sakarya savaşı başlamış, ama Mustafa Kemal Ankara’da maarif kongresini toplar. 180 eğitimci çağırılır, gelen eğitimcinin 40 kişisi kadındır. Toplantı 12 gün diye planlanır ama Yunan taarruzu başlayınca bir haftaya düşürülür.
Mustafa Kemal savaş cephesinden bir günlüğüne ayrılır toplantıya katılır ve bir açılış konuşması yapar “Cahillikle savaş düşmanla savaştan daha az önemli değildir” diye başlar konuşmasına. Ve devam eder, “İstikbal için hazırlanan vatan evlatlarına, hiçbir zorluk karşısında teslim olmayarak, sabırla metanetle çalışmalarını, ebeveynine de yavrularının tahsili için hiçbir fedakârlıktan kaçınmamalarını tavsiye ederim. Silahıyla olduğu gibi dimağıyla da mücadele mecburiyetinde olan milletimizin, birincisinde gösterdiği kudreti ikincisinde de göstereceğine asla şüphem yoktur. Bu görev sizlere, Öğretmenlere düşüyor. Hükümetimizin siz öğretmenlerin refahını temin edemediğini biliyorum. Fakat milletimizi yetiştirmek gibi mukaddes vazifeyi yerine getirirken, metanetle yürüyeceğinizden şüphem yoktur. Vazifeniz pek mühim ve hayatidir. Muvaffak olmanızı cenabı haktan temenni ederim.”
Evet, arkadaşlar daha savaş bitmemiş Cumhuriyet kurulmamış ama Mustafa Kemal savaşın biteceğini Cumhuriyetin kurulacağından hiç şüphesi olmadığı için Maarif Kongresinden hemen sonra, İsmail Hakkı Tonguç ve seçkin öğretmen arkadaşlarını Almanya'ya eğitime gönderir Kurtuluş Savaşı'nın ortasında
İşte Mustafa Kemal farkı bu! Dünya tarihinde bu davranış biçimine sahip bir başka lider olmamıştır. Hem çevresine özgüven aşılıyor, hem de üç yıl içinde adım adım sorunları çözüyor kendine güvenen arkadaşlarıyla Cumhuriyeti ilan ediyor. CUMHURİYET BAYRAMINIZ KUTLU OLSUN.